Gangenpaarden zijn paardensoorten die van nature beschikken over één of meerdere extra gangen naast de ‘standaardgangen’ stap, draf en galop. De meest bekende gangen zijn de telgang en de tölt. Het ene gangenpaard heeft een spectaculaire gang met een hoge knieactie, het andere ras heeft juist weer een vlakke, efficiënte gang. Aardig wat paarden van bekende rassen kunnen zich bewegen in tölt en telgang. Gangenpaarden kunnen bijvoorbeeld IJslanders, Aegidienberger, de Peruaanse Paso, Trote y Galope of de Colombiaanse Paso zijn.
Bijzonderheden van gangenpaarden
De stokmaat bij gangenpaarden varieert van 130 tot 150 cm en daarmee behoren ze tot de kleinere paardenrassen. Het hoofd van een bekend gangenpaard zoals de IJslander kan variëren tussen heel groot en heel edel. De hals is meestal kort en dik op een gedrongen lichaam. Benen en hoeven zijn heel sterk en het behang dient overvloedig aanwezig te zijn. Bij gangenpaarden zijn het gezichts- en het oriëntatievermogen goed ontwikkeld.
In tegenstelling tot de meeste paardenrassen, die slechts de drie basisgangen stap, draf en galop beheersen, kan een gangenpaard zich in vier en soms zelfs vijf verschillende gangen voortbewegen. Deze extra gangen heten de tōlt en de telgang. Het zijn natuurlijke gangen voor deze paarden: de veulens van een paar uur oud vertonen ze al.
De aanleg voor gangen verschilt per paard. Viergangers die ook kunnen tölten hebben vaak de draf als voorkeursgang. Vijfgangers zijn paarden die naast de andere vier gangen ook nog over telgangaanleg beschikken. Niet elke vijfganger heeft het juiste temperament om te kunnen rentelgangen. Natuurtölters zijn paarden voor wie de tölt zo gemakkelijk is, dat deze gang ook comfortabel te rijden is voor beginnende ruiters. Bij gangenwedstrijden worden specifieke proeven uitgeschreven die plaatsvinden op een ovaalbaan. Ook zijn er diverse snelheidsonderdelen, zoals telgangraces. De wedstrijden kunnen plaatsvinden op zowel regionaal, nationaal als internationaal niveau.
Gangenpaarden – Bij dit ras zie je het vaak
Gangenpaarden kunnen als extra gang de tölt of de telgang uitvoeren. Bij de tölt is de voetvolgorde gelijk aan die van de stap. Het verschil zit hem in het neerzetten en optillen van de hoeven. Het paard staat in stap afwisselend op twee of drie benen en in tölt steunt het op twee benen of op één been tegelijk. In tölt bestaat er geen zweefmoment, zoals in draf, en daarom ervaart de ruiter nooit onaangename opwaartse bewegingen. Dit is voor ruiters een zeer ontspannen gang.
De telgang is een gang waarbij het dier lateraal loopt. Dat wil zeggen dat eerst beide benen aan een zijde zich gelijktijdig verplaatsen en daarna de benen aan de andere zijde. Deze telgang wordt gebruikt voor gangen die zich qua snelheid tussen stap en galop bevinden. Telgangpaarden zijn paarden die deze gang het liefst bij het draven uitvoeren. Ze kunnen ook rennen in deze gang, de rentelgang. Paarden met een aangeleerde telgang werden vroeger graag gebruikt voor vrouwelijke ruiters. In combinatie met het gebruik van de dameszadel was deze amazonezit bijzonder aangenaam voor de dames.
Gangenpaarden in de paardensport
Gang paardrijden is een specifieke discipline die gereserveerd wordt voor gangenpaarden. Deze vorm van paardrijden, gangrijden, omvat alle paardensport activiteiten, waarbij alleen gangenpaarden mogen worden gebruikt. Deze benaming geldt alleen voor rijpaarden die – genetisch bepaald - naast de drie basisgangen één of twee speciale extra gangen beheersen. De focus bij deze extra gangen - tölt en telgang zijn de bekendste - ligt hierbij op de soepelst mogelijke beweging, waarbij het erom gaat dat de ruiter profiteert van een comfortabele en trillingsvrije zit. Ongeacht het tempo en de afstand moet een gangenpaard comfortabel zitten. Gangenpaarden zijn tegenwoordig ook bijzonder geliefd bij vrijetijds-, wandel- en langlauftochten. Berijd je een gangenpaard dan staat de tijdige, juiste, rijstijl van alle vier of vijf gangen centraal. Dat geldt zowel voor het recreatief rijden als bij wedstrijden. Voor de rijdiscipline voor gangenpaarden worden de paarden altijd op dezelfde klassieke manier getraind als voor de dressuur. Alleen als een gangenpaard is getraind volgens de algemeen geldende trainingsschaal is er sprake van een gezonde manier van lopen in de juiste tact. De IJslandse paarden zijn de bekendste gangenpaarden vanwege hun tölt, maar ook rassen als Paso Fino, de American Saddlebred en Mangalarga Marchador zijn toegewezen aan de (wedstrijd)discipline gangenpaardrijden.
